Bức tranh “ảm đạm” của ngành dệt may toàn cầu trong đại dịch COVID-19 Cập nhật 24.04.20

Công nhân nhà máy may tan ca tại Phnom Penh, Campuchia. Ảnh AP.

Không chỉ việc các thương hiệu lớn và các nhà bán lẻ hủy đơn đặt hàng trong tương lai, bên cạnh đó, họ còn từ chối chịu trách nhiệm đối với hàng may mặc đã được sản xuất, sử dụng các điều khoản khẩn cấp trong hợp đồng để ngừng giao hàng và tránh trả tiền cho hàng hóa mà họ đặt.
Điều này đang khiến các nhà máy sản xuất và gia công hàng hóa, không thể giao những đơn hàng đã lên kế hoạch sản xuất và chính điều này đang ảnh hưởng một cách trực tiếp đến hàng triệu công nhân đang tham gia trong lĩnh vực này.
Dấu hiệu khủng hoảng
Một công ty may mặc trị giá 5 tỷ USD và 1 triệu nhân viên trong ngành công nghiệp may mặc tại Sri Lanka đang “chờ chết” trong bối cảnh các đơn đặt hàng lớn bị hủy bỏ từ thị trường Mỹ và châu Âu do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19.
Đây là một tình huống thảm khốc bởi cả người mua phương Tây và nhà sản xuất địa phương kiêm nhà xuất khẩu đang phải đối mặt với tình trạng phá sản.
Chủ tịch Hiệp hội các nhà xuất khẩu hàng may mặc Sri Lanka, Rehan Lakhani cho rằng, một trong những nhược điểm mà ngành công nghiệp địa phương này đang phải đối mặt là hầu hết các nhà máy sản xuất theo mùa vụ và phụ thuộc hoàn toàn vào thị trường cung ứng toàn cầu. Khi gặp vấn đề trong chuỗi sản xuất, các công ty nước này lập tức lâm vào tình cảnh khó khăn chồng chất.
Bên cạnh đó, một số sản phẩm đang có nhu cầu cao trong thị trường hiện tại như các thiết bị bảo vệ cá nhân, găng tay và áo choàng được sản xuất tại Siri Lanka, chỉ chiếm khoảng 5% phạm vi của thị trường quốc tế.
Tại Myanmar, Tham tán Nhà nước Daw Aung San Suu Kyi đã xác nhận rằng chính phủ nước này sẽ đóng cửa các nhà máy cho đến khi việc kiểm tra COVID-19 được thực hiện.
Các quan chức chính phủ sẽ có hành động cưỡng chế đối  với những nhà máy không tuân thủ quy định. Thời báo Myanmar báo cáo rằng, mặc dù hầu hết các chủ nhà máy đang tuân thủ các hướng dẫn của chính phủ, tuy nhiên, vẫn có nhiều nhà máy đang đóng cửa sản xuất mà không trợ cấp cho công nhân. Hiện tại, các công nhân ngành may mặc tổ chức biểu tình bên ngoài các nhà máy của họ.

Tại Bangladesh, Hiệp hội các nhà sản xuất và xuất khẩu hàng may mặc Bangladesh (BGMEA) ước tính gần một nửa trong số 4,1 triệu công nhân may đã bị sa thải và điều này đã gây ra những hậu quả nặng nề cho công nhân và gia đình họ.

Sự rạn nứt trong mối quan hệ cung cầu giữa các thương hiệu lớn và chủ sở hữu nhà máy trong việc tiếp tục các đơn hàng sản xuất khiến phần lớn công nhân rơi vào tình trạng khó khăn, nghỉ việc hoặc không có lương.
Rubana Huq, Chủ tịch của BGMEA, mô tả tình huống này là “vực thẳm” và “không thực tế”, thêm vào đó, có rất ít sự truy cầu pháp lý ở các nhà máy để yêu cầu các nhà bán lẻ quốc tế thực hiện các điều khoản trong hợp đồng của họ.
Truyền thông quốc tế đang đưa tin rằng Liên đoàn Công nhân May Quốc gia Bangladesh(NGWF) đang phân phát thực phẩm khẩn cấp và thiết bị an toàn cho các công nhân may mặc nước này.
Tại Campuchia dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào nước này đã chịu sự sụt giảm nghiêm trọng, theo các nhà kinh tế, điều này có thể gây ra rủi ro nghiêm trọng cho nền kinh tế. Do phần lớn dòng vốn FDI đã đến – trong vài năm qua, từ Trung Quốc, chủ yếu vào lĩnh vực sản xuất hàng may mặc!
Campuchia, họ vẫn còn chưa kịp “hoàn hồn” sau khi EU quyết định áp đặt lệnh trừng phạt đối với hàng hoá may mặc từ quốc gia này vào tháng 2 vừa qua. Tiếp ngay sau đó, đại dịch COVID-19 đã giáng tiếp một đòn thứ hai vào ngành may mặc có trị giá lên tới10 tỷ USD, với hơn 800.000 lao động của nước này.

Còn tại Việt Nam, theo báo cáo của Hiệp hội Dệt may cho biết, 100% doanh nghiệp sản xuất hàng may mặc đều bị ảnh hưởng do đại dịch bệnh COVID-19, trong đó khoảng 70% doanh nghiệp đã cắt giảm nhân sự trong tháng 3 và có thể 80% doanh nghiệp sẽ phải cắt giảm nhân sự trong tháng 4 và tháng 5.
Các đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề là những doanh nghiệp vừa và nhỏ, chuyên sản xuất gia công theo đơn đặt hàng từ Mỹ và các nước Châu Âu, dịch bệnh bùng phát tại các nước này,hai thị trường chính chiếm hơn 60% tổng kim ngạch xuất khẩu sản phẩm dệt may của Việt Nam khiến cho ngành này gặp phải những đòn đánh “chí tử”.
Có thể nói, đại dịch COVID-19 đang làm thay đổi cả chuỗi sản xuất của ngành dệt may toàn cầu. Những nền công nghiệp gia công và xuất khẩu dệt may hàng đầu thế giới như Ấn Độ, Bangladesh hay Việt Nam đang phải chịu những tổn thương liên tiếp khi nguồn cung nguyên phụ liệu lớn nhất thế giới là Trung Quốc và nguồn cầu lớn nhất thế giới là châu Âu và Mỹ đang nằm trong tình trạng đóng cửa.

Các giải pháp mang tính chất tạm thời

Liên đoàn công đoàn toàn cầu và Tổ chức sử dụng lao động quốc tế (IOE) đã đề xuất một lời kêu gọi hành động chung liên quan đến Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO). Các thương hiệu và nhà bán lẻ nên hỗ trợ các nhà sản xuất tại các nước đang chịu ảnh hưởng của COVID-19.

Bên cạnh việc trả tiền cho hàng hóa đã được sản xuất hoặc sản xuất theo thỏa thuận ban đầu và cải cách phương thức mua hàng của họ.
Chính phủ xuất khẩu và nhập khẩu hàng may mặc, các nhà tài trợ và các tổ chức tài chính quốc tế nên hỗ trợ các mục tiêu của chương trình để tạo ra các quỹ cứu trợ khẩn cấp và giám sát việc giải ngân cho tất cả người lao động thông qua quy trình ba bên.
Các chính phủ, các thương hiệu, nhà bán lẻ và nhà cung cấp, nên hợp tác với các nhóm và tổ chức quyền lao động để giảm thiểu tác hại kinh tế cho người lao động trong chuỗi cung ứng toàn cầu của họ.
Một số câu hỏi đang được các nhà hoạch định chiến lược trong lĩnh vực này nghiên cứu và tìm câu trả lời, tuy nhiên vẫn còn nhiều những vướng mắc chưa được làm sáng tỏ.
Một khi cuộc khủng hoảng toàn cầu đi qua và các thương hiệu, nhà bán lẻ toàn cầu có thể bắt đầu giao dịch trở lại, liệu sẽ có bao nhiêu nhà máy kinh doanh trở lại và tìm đâu ra lực lượng lao động sẵn sàng khởi động lại sản xuất nếu thời điểm này không có những chính sách hỗ trợ thỏa đáng?
Trừ khi các biện pháp hỗ trợ phải được thực hiện ngay từ bây giờ để bảo vệ các nhà máy và công nhân để cho phép họ sống sót qua khủng hoảng, các thương hiệu, chủ lao động và các chính phủ phải cùng nhau khẩn trương để tìm cách hỗ trợ công nhân may mặc trong giai đoạn khó khăn chưa từng có này để đảm bảo khả năng tồn tại của ngành trong tương lai khi khủng hoảng đã qua.
Có thể nói, gần đây đã thấy một số chính phủ của các quốc gia như Sri Lanka Bangladesh, Campuchia, Việt Nam và Ethiopia tung ra gói hỗ trợ cho ngành may mặc trong cuộc khủng hoảng toàn cầu này.
Chẳng hạn, Bangladesh đã cung cấp cho ngành may mặc của mình khoản trợ cấp 8,23 tỷ USD trong khi đó Campuchia đã hỗ trợ cho mỗi nhân viên 40 USD, tuy nhiên, cuộc khủng hoảng trong ngành may mặc có lẽ sẽ còn kéo dài khi mà dịch bệnh tại các nước châu Âu và Mỹ vẫn còn chưa được khống chế một cách triệt để.
Trong khi các nhà bán lẻ hàng may mặc đang phải đóng cửa hàng ở các nước bị ảnh hưởng của đại dịch thì tại chính các quốc gia sản xuất hàng may mặc, nhiều nhà máy cũng buộc phải đóng cửa, khiến hàng triệu công nhân lao động mất việc. Các công nhân may đang được dự kiến sẽ nhận lương bằng chính… quần áo họ đã làm.